Hal Ekleri Nelerdir? (Örnekli Anlatım)

Türkçede kullanılan kelimelere getirilen pek çok ek bulunmaktadır. Bu ekler hem günlük hayatımızda hem de yazılı metinlerde karşımıza çıkmaktadır. Bu eklerin sıklıkla kullanılanlarından olan hâl ekleri, isimlerin sonlarına gelerek, o isimlerin yüklemle ve diğer sözcüklerle ilgisini belirtmektedir. Aynı zamanda bu eklerin geldiği isimler, cümlede belirli bir görev ve anlam da kazanmaktadır.

Hâl ekleri, çekim ekleri arasında yer alan eklerdir. Yani eklendikleri ismin anlamını değiştirmeden, sadece o ismin alacağı görevi belirtmek için kullanılır.

Hâl Ekleri Nelerdir?

Hâl eklerinin 5 farklı çeşidi bulunmaktadır. Yalın hâli, belirtme hâli, yönelme hâli, bulunma hâli ve ayrılma hâli olarak tanımlanan bu hâl eklerini daha iyi anlamak için örneklerle açıklayacağız.

1. Yalın Hâli

İsimlerin hiçbir hâl eki almadığı durum ismin yalın hâli olarak tanımlanmaktadır. İsmin yalın hâlini aşağıdaki örneklerle inceleyelim.

Örnek:

• Tepeden bir taş yuvarlandı.
• Pazardan 3 kilo elma aldım.
• Telefon birden yere yere düştü.

İsmin hâl eklerinden yalın hâli değerlendirirken dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta bulunmaktadır. İsmin sonuna eklenen ve hâl eki dışındaki çoğul, iyelik, yapım eki ve tamlama ekleri gibi ekler, ismin yalın durumunu etkilememektedir. Bu, sıklıkla karıştırılabilen bir nokta olduğu için aşağıdaki örneklerle konuyu daha net ifade etmek istedik.

Örnek:

• Arabam kapının önünde duruyor. (İyelik eki)
• Hastanedeki doktorlar yoğun bir şekilde çalışmaktaydı. (Çoğul eki)
• Olan biteni anlamak için kapıcı ile görüşeceğim. (Yapım eki)
• Yolun sonu gözüküyordu. (Tamlama eki)

2. Belirtme Hâli

İsmin belirtme hâli, -i hâli veya yükleme hâli olarak da tanımlanmaktadır. Belirtme hâli ekleri, kelimeye göre “-ı, -i, -u, ü” şeklinde kullanılabilir. Belirtme hâli eklerinden birini alan sözcük, belirtili nesne hâline gelmektedir. Cümle içerisinde belirtili nesnenin bulunması için, yükleme “Neyi?” veya “Kimi?” sorularını sormak gerekmektedir. Belirtme hâl eki, ismi doğrudan yükleme bağlamaktadır.

Belirtme eki, günlük yaşamda sıklıkla kullandığımız eklerdendir. Bir durumu, bir olayı veya bir nesneyi belirtmek için kullanılan belirtme eki, günlük kullandığımız dilde, cümle içerisinde kullanılabildiği gibi tek başına da kullanılabilir. Belirtme hâlini daha iyi anlayabilmek için aşağıdaki örnekleri inceleyebilirsiniz.

Örnek:

• Köpek kediyi kovalıyor. (Kimi kovalıyor?)
• Arabayı garaj kapısına çarptım. (Neyi çarptım?)
• Montunu askıya astı. (Neyi astı?)
• Kömürü depoya kaldırdık. (Neyi kaldırdık?)

3. Yönelme Hâli

Yönelme hâli, ismin -e hâli olarak da tanımlanmaktadır. Yönelme hâli kelimeye göre -e ve -a eklerinin getirilmesi ile oluşturulur. Yükleme “Neye?” veya “Kime?” sorularının sorulması ile bulunan bu kelimeler, isme yönelme anlamı katmaktadır. Yönelme hâli eki getirilen kelimeler, cümle içerisinde yer tamlayıcısı olarak da adlandırılan dolaylı tümleç olarak görev yaparlar. Yüklemin bildirdiği eylemin nereye yöneldiğini söyler. Yönelme hâlini daha iyi anlayabilmek için aşağıdaki örnekler incelenebilir.

Örnek:

• Okula gitti. (Nereye gitti?)
• Anahtarları masaya attı. (Nereye attı?)
• Yeni eve gidiyorlar. (Nereye gidiyorlar?)

Yönelme hâli ekleri ile ilgili önemli bir konuda -e veya -a ekinin şahıs zamirlerine eklenmesidir. “Ben” ve “Sen” şahıs zamirlerine -e veya -a eki eklendiğinde, zamirlerin yapısı değişir ve “Bana” ve “Sana” şekline dönüşürler. Bu durumu örneklerle inceleyelim.

Örnek:

• Bana kalemini uzattı. (Kime uzattı?)
• Sana tüm belgeleri göstereceğim. (Kime göstereceğim?)

4. Bulunma Hâli

Bulunma hâli ekleri, eklendikleri kelimeye göre -de, -da, -te vaya -ta şeklinde kullanılırlar. Bu sebeple bulunma hâli ismin -de hâli olarak da adlandırılmaktadır. Yükleme “Kimde?”, “Neyde?, Nerede?” sorularının sorulması ile bulunan bu kelimeler, ismin bulunduğu yeri ifade etmek için kullanılır. Cümle içerisinde dolaylı tümleç olarak görev alırlar. Bulunma hâlini örneklerle açıklayalım.

Örnek:

• Evde beni bekliyor. (Nerede bekliyor?)
• Bir gece Adana’da kaldı. (Nerede kaldı?)

Bulunma hâli, ismi fiile bağladığı gibi “lazım”, “yok”, “var” gibi kelimelere de bağlayabilir.

Örnek:

• Bu kalabalık sadece bu şehirde var.

Kelimelerin sonunda kullanılan her -de ve -da ekini, bulunma hâli ile karıştırmamak gereklidir. -de ve -da ekleri, yapım eki olarak da kullanılmaktadır. Bunun ayırdını yaparken, hâl eklerinin çekim eki olduklarını akılda tutmak gerekmektedir.

Örnek:

• Okulun en gözde öğrencisiydi. (Yapım eki)

5. Ayrılma Hâli

Ayrılma hâli eklendikleri kelimeye göre -den, -dan, -ten veya -tan şeklinde kullanılabilir. Ayrılma hâli, -den hâli olarak da anılmaktadır. Bu ek ile bir yerden ayrılma durumu ifade edilmektedir. Yükleme “Kimden?”, “Neyden?” ve “Nereden?” sorularının sorulması ile bulunur ve dolaylı tümleç olarak kullanılmaktadır. Bu ekin verdiği anlam, çoğu Hint-Avrupa dillerinde bulunmamaktadır. Ayrılma hâlini aşağıdaki örneklerle inceleyelim.

Örnek:

• Şimdi işten çıktı. (Nereden çıktı?)
• Durağa gelince otobüsten indi. (Nereden indi?)
• Kışlık kıyafetler yünden yapılmaktadır. (Neyden yapılmaktadır?)

İsmin ayrılma hâli ya da ismin -den hâli, bazı durumlarda zarf tümleci, yapım eki, sıfat ya da zarf olarak da kullanılabilmektedir. Bu örnekleri aşağıda bulabilirsiniz:

Örnek:

• Sıkıntıdan her yerinde sivilce çıktı. (Zarf Tümleci)
• Benim için candan dost oldun. (Sıfat)
• Perakende fiyatına toptan satış (Yapım eki)

Türkçemizde kullanılan pek çok ek bulunmaktadır. Bunlar arasında sıklıkla kullanılan çekim ekleri sınıfında yer alan hâl ekleridir. Yalın hâli, belirtme hâli, yönelme hâli, bulunma hâli ve ayrılma hâli olarak beşe ayrılan hâl ekleri, isimlerin sonuna eklenerek, cümle içinde o kelimenin farklı görevler üstlenmesini sağlamaktadır. Bu ekleri daha iyi anlamak için sizlerle pek çok örnek paylaştık. Benzer şekilde siz de yeni cümleler kurarak, hâl eklerinin cümle içinde aldıkları görevleri daha iyi anlayabilirsiniz.